ทุกวันนี้การขยายตัวหรือการพัฒนาเมืองไม่จำกัดแค่อยู่ในเมืองหลวงหรือเมืองใหญ่อีกต่อไป หลายจังหวัดในบ้านเรามีการเปลี่ยนแปลง
เช่นเดียวกับอุดรธานี ซึ่งเป็นจังหวัดที่ลุกขึ้นมาเริ่มต้นพัฒนาท้องถิ่นให้เป็นเมืองแห่งการเดิน ในคอนเซปต์ “อุดรธานี เมืองเดินได้ เดินดี” ซึ่งได้ชื่อว่าเป็น “ถนนชิบูย่าเมืองอุดรฯ”
การพัฒนาเมืองครั้งนี้ใช้การออกแบบผังเมืองที่เรียกว่า “Tactical Urbanism” มาเป็นตัวช่วย และมีการชักชวนผู้คนในท้องถิ่นมาร่วมทดลองเดินข้ามถนนแบบนี้เป็นครั้งแรกของประเทศไทย
แล้ว Tactical Urbanism คืออะไร??
ก่อนจะไปทำความรู้จักโปรเจกต์ใหม่ของชาวอุดรฯ ที่อาจทำให้คนจังหวัดอื่นๆ อิจฉา ชวนไปทำความรู้จักกับคำว่า “Tactical Urbanism” กันก่อน
“Tactical Urbanism” เป็นรูปแบบหนึ่งของการพัฒนาเมืองหรือชุมชน โดยการเปลี่ยนบริเวณรกร้างหรือมีบรรยากาศแห้งแล้ง เช่น ถนน ทางเท้า ลานจอดรถ สนามเด็กเล่น หรือแหล่งเสื่อมโทรม ให้กลายเป็นพื้นที่หรือย่านสร้างสรรค์ มีชีวิตชีวา และน่าอยู่มากขึ้น โดยการตกแต่งหรือก่อสร้างในต้นทุนต่ำ เน้นการมีส่วนร่วมและใช้แรงงานสองมือของคนในชุมชมเป็นหลัก และอาจเป็นแบบชั่วคราวหรือช่วงเวลาสั้นๆ การพัฒนาเมืองรูปแบบนี้จึงมีชื่อเรียกที่ดูน่ารักว่า “D.I.Y. urbanism” หรือเรียกได้ว่าเป็นการปรับปรุงเมืองแบบ low cost นั่นเอง เช่น การทาสี หรือสร้างงานศิลปะตกแต่ง
Tactical Urbanism ที่ไหนบ้างในโลก
จริงๆ แล้ว ปฏิบัติการ Tactical Urbanism เกิดขึ้นอย่างเป็นทางการโดยการเคลื่อนไหวของกลุ่ม New Urbanist (CNU NextGen) ในปี 2010 ที่เมืองนิวออร์ลีนส์ เมืองท่าสำคัญของสหรัฐอเมริกา ด้วยความหวังอยากให้แต่ละชุมชนรับผิดชอบย่านที่อยู่อาศัยของตัวเอง หากครั้้งหน้ามีโอกาสได้เดินทางไปต่างประเทศ ลองสังเกตสถานที่ต่างๆ กันดู อาจพบว่าจริงๆ แล้ว เทรนด์การปรับปรุงเมืองแบบ Tactical Urbanism อยู่รอบด้านและใกล้ตัวมากกว่าที่คิด
เมืองบาร์เบอร์ตัน รัฐโอไฮโอ สหรัฐอเมริกา
สี่แยกใจกลางเมืองบาร์เบอร์ตัน รัฐโอไฮโอ สหรัฐอเมริกา ใช้ศิลปะลวดลายจุดวาดสีสันสดใสลงไปบริเวณหัวมุมสี่แยก เพื่อเพิ่มพื้นที่ให้คนเดินเท้า ลดความยาวบริเวณทางข้ามถนน และพยายามทำให้คนขับรถลดความเร็วและระมัดระวังคนข้ามทางม้าลายให้มากขึ้น พร้อมเปลี่ยนที่จอดรถให้เป็นร้านกาแฟแบบป็อบอัพ และสวนสาธารณะเล็กๆ สำหรับสุนัข ซึ่งโปรเจกต์นี้ยังช่วยแก้ไขการจราจรที่ติดขัดด้วย
ที่มา: https://youtu.be/HViS6pg7njk
เมืองซานติเอโก ประเทศชิลี
ถนน Bandera Street ใจกลางเมืองย่านธุรกิจอันแสนวุ่นวายในเมืองซานติเอโก ในประเทศชิลี ถูกเปลี่ยนเป็นถนนคนเดินยาวประมาณ 400 เมตรที่เต็มไปด้วยสีสัน พร้อมมีที่นั่งพักตลอดทาง โปรเจกต์นี้เป็นหนึ่งในตัวอย่างการพัฒนาชุมชนแบบ Tactical Urbanism ที่โดดเด่นในแถบละตินอเมริกา โดยได้รับความร่วมมือจากคนในชุมชนและศิลปินชาวละติอเมริกาหลายคน
ที่มา: https://www.youtube.com/watch?v=cuIY0GSp7RE
กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส
ที่ปารีส เมืองหลวงสุดสวยของฝรั่งเศสก็ไม่น้อยหน้าใคร มีสนามบาสเก็ตบอลชื่อ “Paris Duperré” ที่ได้ชื่อว่าสวยที่สุดในโลกซ่อนตัวอยู่ในชุมชนหนึ่งระหว่างซอกตึก ออกแบบโดยบริษัทดีไซน์ฝรั่งเศสแห่งหนึ่ง ซึ่งจุดประสงค์ในการสร้างลานแห่งนี้ ไม่ได้ตั้งใจโชว์แค่ความสวยงามหรือเล่นบาสเก็ตบอลเพียงอย่างเดียว แต่มุ่งหวังให้เป็นพื้นที่สาธารณะของคนในชุมชนมารวมตัวกันเล่นกีฬาหรือทำกิจกรรมอื่นๆ ด้วย
Tactical Urbanism อุดรสไตล์
สำหรับในประเทศไทย อุดรธานีถือว่าเป็นจังหวัดแรกๆ ที่นำแนวคิด Tactical Urbanism มาใช้พัฒนาเมือง โดยเริ่มต้นที่บริเวณสี่แยกถนนทองใหญ่ ตัดกับถนนประจักษ์ศิลปาคม หน้าสถานีรถไฟอุดรธานี ซึ่งเป็นย่านธุรกิจของอุดรธานี แน่นอนว่าเมื่อเป็นสี่แยกใหญ่ติดตลาดสำคัญใจกลางเมือง การจราจรย่อมติดขัดแบบไม่ธรรมดา ทั้งจากปัญหาการจอดรถไม่เป็นระเบียบ คนข้ามถนนตามใจต้องการด้วยความสับสน เพราะไม่มีทางม้าลายเป็นไกด์นำ
“ถนนเส้นนี้เป็นถนนที่รถติดมากๆ โดยเฉพาะช่วงที่มีตลาดเปิดท้ายขายของตอนเย็น ปัญหาหลักๆ เกิดจากรถจอดซื้อของไม่เป็นระเบียบ คือจอดเลยเลนออกมา ทำให้รถเดินได้แค่เลนเดียว ประกอบกับคนข้ามถนนที่อยากจะข้ามตรงไหนก็ข้าม ส่วนตัวคิดว่าถ้ามีทางม้าลาย ช่วยกระตุ้นให้คนไปเดินบนทางม้าลายได้ ก็จะช่วยลดปัญหารถติดลงไปได้บ้าง และคนเดินทางเท้าน่าจะมีความปลอดภัยจากอุบัติเหตุ และจะดีมากๆ ถ้าคนใช้รถร่วมมือกัน ไม่จอดรถบนถนนเพื่อลงไปซื้อของด้วย เพราะการจอดแค่ 10-20 วินาทีบนถนนก็เป็นปัญหาทำให้รถติดแล้ว” เสียงสะท้อนจากแตง-สุคนธา วันเพ็ญ สาวชาวอุดรฯ เจ้าของร้านกาแฟแห่งหนึ่ง เล่าถึงประสบการณ์การใช้ถนนเส้นนี้ให้ฟัง
Tactical Urbanism อุดรสไตล์ เริ่มต้นจากการตีเส้นทางม้าลาย 4 ด้านถนน และเพิ่มทางทแยงมุมเป็นสีเหลือง เลือกใช้สีสันฉูดฉาดสะดุดตา เพื่อกระตุ้นให้คนเดินถนนหันไปเดินบนทางม้าลายช่วยลดปัญหารถติดลงไปได้ไม่มากก็น้อย ที่สำคัญคือ มีความปลอดภัยมากขึ้น โมเดลนี้หลายคนบอกว่าคล้ายกับถนนในย่านธุรกิจ “ชิบูย่า” กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น ซึ่งผู้เชี่ยวชาญและนักวิจัยวิศวกรรมจราจร มีความเห็นว่าเป็นเรื่องที่ดี เพราะทางม้าลายที่มีสีสันสะดุดตา ทำให้ผู้ขับขี่รถชะลอความเร็วโดยอัตโนมัติ พร้อมเปลี่ยนพฤติกรรมให้ขับรถช้าลง แต่เนื่องจากพฤติกรรมการขับขี่รถของคนไทยกับคนญี่ปุ่นไม่เหมือนกัน ดังนั้นการควบคุมสัญญาณไฟจราจรบริเวณแยกที่อุดรฯ ต้องสอดคล้องระหว่างคนเดินข้ามกับเวลาการหยุดของรถด้วย
นอกจากนี้ ถนนพิเศษสายนี้ยังออกแบบโดยใช้เกณฑ์ LEED-ND (Leadership in Energy and Environmental Design for Neighbourhood Development) โดยเริ่มทดสอบการปรับสัญญาณไฟจราจร เพื่อเอื้อต่อการเดินข้ามถนนทุกด้าน รวมถึงแนวทแยง โดยจะมีไฟแดง 3 จังหวะ จังหวะที่ 1 ไฟเขียวถนนประจักษ์ศิลาปาคม จังหวะที่ 2 ไฟเขียวถนนทองใหญ่ จังหวะ 3 ไฟแดงสี่ทิศทาง 30 วินาที เพราะถนนไม่กว้างมาก เพื่อให้คนเดินข้ามไปมาอย่างปลอดภัย
งานนี้ทางจังหวัดอุดรธานีให้ความสำคัญกับทุกชีวิตบนท้องถนน ด้วยใช้โมเดลการออกแบบถนนสมบูรณ์ควบคู่ไปด้วย (Complete Streets) ที่ไม่เพียงเน้นกลุ่มคนเดินถนนเท่านั้น แต่รวมถึงคนใช้รถยนต์ จักรยานยนต์ ผู้ประกอบการธุรกิจบนถนน และคนขี่จักรยาน โดยเพิ่มพื้นที่สาธารณะริมถนนด้วย โดยระบายสีเป็นเกณฑ์มาตรฐานสากล ซึ่งเป็นสีที่ได้รับการยอมรับจากสมาคมการผังเมืองทั่วโลก
ถึงแม้ว่าการพัฒนาเมืองครั้งนี้อาจยังไม่สมบูรณ์แบบ 100 เปอร์เซนต์ เพราะต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่าย โดยเฉพาะคนใช้รถและใช้ถนนในชุมชน แต่ถือว่าเป็นการเริ่มต้นและเป็นก้าวแรกที่อาจสร้างแรงกระตุ้นและแรงบันดาลใจให้ผู้คนในจังหวัดอื่นๆ ต่อไป
อ้างอิง:
- Information Better Block. White Flint Placemaking. http://bit.ly/2Awv2Ib
- Wikipedia. Tactical urbanism. https://en.wikipedia.org/wiki/Tactical_urbanism
- CITYLAB. The Official Guide to Tactical Urbanism. http://bit.ly/2Rk5Qfd
- ไทยรัฐ .ชวนกันมาเดิน “ชิบูย่าอุดร” สี่แยกพิเศษแห่งแรก ย่านธุรกิจ. https://www.thairath.co.th/content/1431210
- Voice TV. นักวิชาการชี้ทางม้าลาย ‘ชิบูยะ อุดรธานี’ ช่วยลดอุบัติเหตุทางถนนได้. http://bit.ly/2P7IWpe
- Humankind. The World’s Most Beautiful Basketball Courts. http://bit.ly/2KD82f1
- สมาคมการผังเมืองไทย. http://bit.ly/2E30D8i
- มาดีอีสาน. http://bit.ly/2r8gR7N
